ΑΡΘΡΟ ΠΡΟΣ "ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΛΕΥΚΑΔΑΣ" ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΗ ΚΡΙΣΗ 15.10.08

Προς: κ. Ηλία Κοντογεώργη

Διευθυντή της Εφημερίδας «Τα Νέα της Λευκάδας»

Κύριε Διευθυντά,

Μετά την τηλεφωνική επικοινωνία και συζήτηση που κάναμε στα τρέχοντα θέματα και το ενδιαφέρον που δείξατε για την τρέχουσα χρηματοπιστωτική κρίση και τις συνέπειές της σας στέλνω προς δημοσίευση τις σκέψεις μου επί του συγκεκριμένου θέματος.

Η χρηματοπιστωτική κρίση. Αίτια και συνέπειες.

Χωρίς αμφιβολία ζούμε τις εβδομάδες αυτές ένα βούλιαγμα (κραχ) του χρηματοπιστωτικού συστήματος και των τραπεζών σε παγκόσμια κλίμακα. Το φαινόμενο αυτό πρωτοεμφανίστηκε στις ΗΠΑ και στη συνέχεια ως «τσουνάμι» δε σταμάτησε στις παραλίες των ΗΠΑ αλλά με σφοδρότητα έκανε «απόβαση» ως ήταν φυσικό και στην Ευρώπη. Τράπεζες καταρρέουν, ασφαλιστικές εταιρείες πτωχεύουν, αναπτυξιακές εταιρείες εξαφανίζονται, περιουσίες χάνονται σε μια νύχτα…και ένα εφιαλτικό σενάριο για το μέλλον ξεδιπλώνεται!

Και το ερώτημα: όλα αυτά έτσι ξαφνικά, χωρίς προειδοποίηση, κανένας δεν πήρε «χαμπάρι»! Ούτε Τραπεζίτες, ούτε Διοικήσεις Εταιρειών, ούτε Διεθνείς Οργανισμοί…ούτε Κυβερνήσεις και Εταιρείες Συμβούλων επί πολιτικών και οικονομικών θεμάτων; Όλοι συνελήφθησαν «κοιμώμενοι»;

Όχι βέβαια! Υπήρξαν φωνές και κραυγές από επιστήμονες, επιχειρηματίες, αναλυτές, απλούς ανθρώπους. Η χρηματοπιστωτική κρίση δεν ήρθε ξαφνικά! Όποιος παρακολουθούσε από κοντά τα γεγονότα θα διαπίστωνε ότι από καιρό η διεθνής οικονομία και κοινωνία ζούσαν σε μια εικονική πραγματικότητα. Όλοι, άτομα και κοινωνίες, χώρες και χωριά ήθελαν να ζήσουν στον υψηλότερο βαθμό «ευδαιμονίας» χωρίς μέτρο και χωρίς να διαθέτουν τις ικανότητες και παραγωγικές δυνατότητες! Άτομα, κοινωνίες και οργανισμοί, με μια νοοτροπία να ταυτίζουν επιθυμίες με δυνατότητες, δημιούργησαν μια καταναλωτική κοινωνία χωρίς φραγμούς και σύνορα! Έτσι, προέκυψε μια οικονομία εξωπραγματική. Οι Τράπεζες και οι Πιστωτικοί Οργανισμοί με απληστία ανταγωνιστική ξεπέρασαν κατά πολύ τα επίσημα πιστωτικά όρια και πολλαπλασίασαν τις χορηγήσεις σε στεγαστικά και καταναλωτικά δάνεια, χωρίς να σεβαστούν τους θεσμικούς τραπεζικούς κανόνες του συστήματος παραβιάζοντας ακόμη και την υποχρέωσή τους να κρατούν στα ταμεία τους τα αναγκαία «υποχρεωτικά διαθέσιμα»! Με νέα «τραπεζικά και πιστωτικά προϊόντα» που πουλούσαν σε ανύποπτους πελάτες δημιούργησαν την «αυτοκρατορία των παραγώγων και ομολόγων» που αποδείχτηκαν φούσκες, «αέρας κοπανιστός» και «τοξικά απόβλητα» όχι μόνο για τους πελάτες, αλλά και για τα Πιστωτικά Ιδρύματα αφού τα μεγέθη της κερδοσκοπίας που εμφάνιζαν ως «τίτλο αξιοπιστίας» και ως «πιστοποιητικό φερεγγυότητας» ήταν εικονικά και πλασματικά! Έτσι προέκυψαν οι «φούσκες» των ακινήτων στην Αμερική και αλλού! Έτσι προέκυψαν οι «φούσκες» επιχειρήσεις στα διεθνή χρηματιστήρια (θυμήσου Χρηματιστήριο Αθηνών)! Έτσι βρέθηκαν (και σήμερα βρίσκονται) άτομα — καταναλωτές με πληθώρα καταναλωτικών καρτών (πλαστικό χρήμα) και μάλιστα με 4 — 5 κάρτες από την ίδια Τράπεζα (με επιτόκιο 18%)!! Έτσι καταχρεώθηκαν τα νοικοκυριά με το σύστημα των άτοκων δόσεων (!) και των πλαστικών καρτών! Με εγγυήσεις μαϊμούδες χρηματοδοτήθηκαν με δις ευρώ επιχειρήσεις και οργανισμοί, πολλές φορές ανύπαρκτοι, όταν για να δώσουν ένα παραγωγικό δάνειο σε μικρομεσαίες επιχειρήσεις και έντιμους επιχειρηματίες απαιτούν δυσανάλογες εγγυήσεις, δηλαδή, με άλλα λόγια, «τη μάνα και το πατέρα τους» όπως λέει ο λαός!

Πέραν, όμως, της λανθασμένης νομισματικής και τραπεζικής πολιτικής, υπήρξε και λανθασμένη δημοσιονομική πολιτική. Δηλαδή, οι κυβερνήσεις ακολούθησαν φορολογική πολιτική και πολιτική παροχών — δαπανών αντιαναπτυξιακή και αντικοινωνική! Αντιαναπτυξιακή γιατί δεν βοήθησαν στην αύξηση του πραγματικού προϊόντος (αφού χρηματοδοτήθηκαν επιχειρήσεις και οργανισμοί χωρίς αντίκρισμα) και αντικοινωνική αφού δεν βοήθησαν στην αναγκαία ανακατανομή των πόρων μεταξύ των διαφόρων εισοδηματικών ομάδων του πληθυσμού, ώστε να ενταχθούν τα χαμηλά εισοδήματα και να «ζεσταθεί» η αγορά!

Αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν να μην αυξάνονται τα κεφαλαιουχικά αγαθά και εισοδήματα, να κατασπαταλούνται πόροι, να αυξάνονται οι επισφάλειες και να ζούμε σε μια εικονική πραγματικότητα! Οι επισφάλειες ορισμένων Τραπεζών στην Αμερική και σε κάποιες χώρες στην Ευρώπη είναι πάνω από 150% του επιτρεπτού ορίου, ενώ στην Ελλάδα στο σύνολο του τραπεζικού δανεισμού, είναι 57% (συγκεκριμένα 5,5 % έναντι 3,5% του επιτρεπτού)!

Αυτή είναι η κατάσταση σήμερα στο Χρηματοπιστωτικό σύστημα: μεγάλη πτώση της αξίας των μετοχών, ζημιές ανυπολόγιστες σε τράπεζες, σε ασφαλιστικούς οργανισμούς, σε εταιρείες επενδύσεων, σε άτομα και ομάδες που επένδυσαν σε χαρτιά χωρίς καμία αξία!

Οι Κυβερνήσεις και το Πολιτικό Σύστημα προκειμένου να προφθάσουν την ολοκληρωτική κατάρρευση έκαναν παρέμβαση παρέχοντας εγγυήσεις του δημοσίου προς τις τράπεζες και ασφαλιστικούς οργανισμούς για καταθέσεις, επιτόκια διατραπεζικού δανεισμού κ.λπ. προκειμένου να περιορισθούν οι ζημιές και να ενισχυθεί η ψυχολογία των καταθετών και συναλλασσόμενων. Οι παρεμβάσεις είναι αναμφίβολα προς τη σωστή κατεύθυνση και τα μέτρα θα ισχύσουν με ευθύνη του κάθε κράτους μέχρι το τέλος του 2009 (ίσως και το 2010).

Μετά τα μέτρα που πάρθηκαν (τα οποία κρίνονται ικανά αλλά όχι επαρκή) το άμεσο χρηματοπιστωτικό κλίμα βελτιώθηκε, αλλά το μακροοικονομικό περιβάλλον παραμένει θολό και δυσμενές, η ψυχολογία σχετικά αρνητική, το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα ασταθές και η εμπιστοσύνη «κλειδωμένη». Και το ερώτημα που γεννιέται: Μετά από όσα συμβαίνουν στο χρηματοπιστωτικό τι θα προκύψει στις πραγματικές αγορές και συγκεκριμένα στην αγορά προϊόντων, στην αγορά εργασίας και στην αγορά κεφαλαίων. Πώς θα επηρεασθούν οι επιχειρήσεις, τα νοικοκυριά, το Δημόσιο; Πώς θα τα καταφέρουν οι αγρότες, οι μικροεισοδηματίες, οι συνταξιούχοι και χαμηλόμισθοι;

Είναι γεγονός ότι οι αγορές βρίσκονται σε νευρική κρίση, παρά τις εξαγγελίες των μέτρων από τις επτά πλουσιότερες χώρες (G7) και το ευρωπαϊκό λόμπυ. Γιατί αυτό που έχει σημασία στη σύγχρονη εγχρήματη οικονομία είναι η ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ (η πίστη). Η ζημιά στην πραγματική οικονομία είναι εμφανής. Τα επιτόκια τριμήνου (libor) σε δολάρια αυξήθηκαν κατά 7 μονάδες βάσης, σε ευρώ 5 και σε γιεν έφτασαν στο υψηλότερο επίπεδο του 1998, παρά την ένεση των δισεκατομμυρίων δολαρίων που έγινε στα βραχυπρόθεσμα κεφάλαια! Μερικές χώρες προκειμένου να αναχαιτίσουν την αύξηση των επιτοκίων χρησιμοποίησαν και μέρος των συναλλαγματικών τους αποθεμάτων. Οι μεταβολές αυτές στα διατραπεζικά επιτόκια οδηγούν σε μεγαλύτερη αύξηση στα επιτόκια χορήγησης και επομένως στο αυξημένο κόστος χρήματος για τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις που τους βγάζει εκτός προγραμματισμού. Επίσης, το κόστος των επενδύσεων αυξάνεται και οι επιχειρήσεις αποθαρρύνονται στην αύξηση της παραγωγής ή και μειώνουν την παραγωγή τους. Το τελευταίο θα έχει ως αποτέλεσμα λιγότεροι να μπαίνουν στην αγορά εργασίας και αρκετοί να απολύονται με συνέπεια να αυξάνονται τα ποσοστά ανεργίας. Σε δεύτερη φάση, η ζήτηση μειώνεται, αφού μειώνονται τα εισοδήματα και το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν (ΑΕΠ) περιορίζεται με αποτέλεσμα να πέφτουν οι ρυθμοί ανάπτυξης. Υπολογίζεται ότι η αύξηση στο ΑΕΠ της ΕΕ θα είναι σχεδόν μηδενική και της Ελλάδος γύρω στο 2% από 4% που ήταν. Αν υπολογίσει κανείς ότι η κρίση αυτή μπορεί να διαρκέσει έως τρία χρόνια, τότε οι συνέπειες μπορεί να οδηγήσουν τους ευαίσθητους τομείς «οικοδομή και τουρισμό» σε χαμηλή πτήση. Πράγματι, η έλλειψη ρευστότητας των τραπεζών και τα υψηλά επιτόκια θα περιορίσουν τις χρηματοδοτήσεις και επομένως τις αγοραπωλησίες σε διαμερίσματα — κατοικίες και οικόπεδα, αλλά και στις τουριστικές μετακινήσεις. Παράλληλα, θα παρατηρηθούν καθυστερήσεις ή και αδυναμία πληρωμών στο εμπόριο, στους προμηθευτές, στη διακίνηση αγαθών. Πολλές συμφωνίες θα επαναπροσδιορισθούν και οι τιμές των προϊόντων και υπηρεσιών θα ακολουθήσουν ανοδική πορεία. Η μειωμένη επενδυτική δραστηριότητα θα οδηγήσει σε περαιτέρω αύξηση των τιμών (λόγω μειωμένης προσφοράς προϊόντων και αγαθών) και συνεπώς σε μείωση του πραγματικού εισοδήματος του καταναλωτή (μειωμένη αγοραστική ικανότητα) αλλά και σε αύξηση της ανεργίας (λόγω μείωσης των θέσεων εργασίας). Η κρίση, επομένως, θα πλήξει περισσότερο τους χαμηλόμισθους και χαμηλο-συνταξιούχους, αλλά και επιχειρήσεις (εμπορικές, κατασκευαστικές, τουριστικές) σε χώρες, ιδιαίτερα, με χαμηλό επίπεδο παραγωγικότητας και ανταγωνιστικότητας.

Ο περιορισμός των χρηματοδοτήσεων και το αυξημένο κόστος πρέπει να οδηγήσουν τις επιχειρήσεις (εμπορικές, τουριστικές, κατασκευαστικές κ.λπ.) σε επαναπροσδιορισμό των στόχων τους και επανέλεγχο στις δαπάνες και πληρωμές — εισπράξεις! Επίσης, τα νοικοκυριά πρέπει να επανεκτιμήσουν τον οικογενειακό προγραμματισμό στα πλαίσια των εισοδηματικών τους δυνατοτήτων. Πρέπει να κοπούν άσκοπες και απρογραμμάτιστες δαπάνες, να επανακοστολογηθούν τα προϊόντα και υπηρεσίες και να αποφεύγονται έξοδα που είναι έξω από τον οικογενειακό και επιχειρηματικό προϋπολογισμό! Είναι καιρός να ξοδεύουμε τα αναγκαία και απαραίτητα και να ζούμε στα περιθώρια των δυνατοτήτων μας. Αυτές τις δυνατότητες πρέπει το κράτος — πρόνοια και το κοινωνικό κράτος να διευρύνει για τους χαμηλόμισθους και συνταξιούχους με μία πολιτική κοινωνικής ευθύνης που σημαίνει πολιτική ανακατανομής του παραγόμενου πλούτου υπέρ των ασθενέστερων τάξεων. Οι κρίσεις είναι πάντα οδυνηρές, αλλά δίνουν και ευκαιρίες στις κυβερνήσεις να μην ξεχνούν τον άνθρωπο και τα νοικοκυριά να μη ζουν πάντοτε καταχρεωμένα παρασυρόμενα από το πλαστικό χρήμα και τον μιμητισμό!

Τέλος, ας μην ξεχνάμε ότι οι αγορές και η ζωή απαιτούν αισιοδοξία, εμπιστοσύνη και αλληλεγγύη.

Δρ. Ξενοφών Βεργίνης