Η ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΤΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΛΙΣΣΑΒΟΝΑΣ

Η Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) προσπαθεί με βήματα αργά αλλά και δειλά να υλοποιήσει το όραμα των ιδρυτών της, που ήταν μία Ευρώπη με ενιαία αγορά, κοινές πολιτικές και τελικό στόχο την οικονομική και πολιτική ενοποίηση των κρατών που θα την αποτελούσαν.

Πέντε χρόνια διαδοχικών συνεννοήσεων απαιτήθηκαν για να φτάσουμε στη Συμφωνία της Λισσαβόνας (19/10/07) και να υιοθετηθεί από τα σημερινά κράτη — μέλη της Ε.Ε. η νέα «Μεταρρυθμιστική Συνθήκη». Στις 13/12/07 η Συνθήκη θα υπογραφεί από τους Ευρωπαίους Ηγέτες η πέμπτη κατά σειρά Συνθήκη: της Ρώμης (1957), Μάαστριχτ (1992), Άμστερνταμ (1996), Νίκαιας (2001)και Λισσαβόνας (2007).

Ο Πρωθυπουργός της χώρας Κώστας Καραμανλής εξέφρασε την ικανοποίησή του γιατί ολοκληρώθηκε με επιτυχία η πραγματικά δύσκολη προσπάθεια διαπραγμάτευσης επί του κειμένου και δήλωσε ότι «η Ελλάδα θα είναι από τις πρώτες χώρες που θα επικυρώσουν τη Μεταρρυθμιστική Συνθήκη» (όπως είχε γίνει και με την Συνταγματική Συνθήκη).

Η νέα «Μεταρρυθμιστική Συνθήκη» προέκυψε μετά από τη θεσμική κρίση που διέτρεξε η Ε.Ε., όταν η προηγούμενη προσπάθεια να εγκριθεί η «Συνταγματική Συνθήκη» απέτυχε, αφού οι λαοί των χωρών Γαλλίας και Ολλανδίας (με λαϊκά δημοψηφίσματα) αρνήθηκαν την έγκρισή της. Το νέο κείμενο δεν περιέχει έννοιες που «ενοχλούσαν» ορισμένα κράτη — μέλη. Έννοιες που αναφέρονταν σε «ευρωπαϊκό σύνταγμα», «ευρωπαϊκή σημαία», «ευρωπαϊκό ύμνο» και άλλα «ενοχλητικά» σημεία.

Ο συμβιβασμός αυτός έδειξε την πολιτική ευελιξία των ηγετών των κρατών — μελών, αλλά συγχρόνως και το πόσο μακριά ακόμη βρίσκεται το όραμα των ιδρυτών της Ε.Ε. για μία Ομοσπονδιακή Ευρώπη. Η επικύρωση της νέας Συνθήκης από τα κράτη — μέλη θεωρείται μάλλον δεδομένη, αφού η διαδικασία έγκρισης θα γίνει μέσω των Εθνικών Κοινοβουλίων και όχι με λαϊκά δημοψηφίσματα, εκτός της περίπτωσης της Ιρλανδίας, που υποχρεούται να προβεί σε δημοψήφισμα, όπως το Σύνταγμά της ορίζει. Η νέα Συνθήκη θα ισχύσει από τη 1/01/2009.

Ποιες αλλαγές επιφέρει η νέα Συνθήκη στο υπάρχον θεσμικό καθεστώς και κατά συνέπεια στη λειτουργία της Ε.Ε.;

Οι αλλαγές που προκύπτουν ασφαλώς δεν είναι το απολύτως αναμενόμενο, αφού η πολιτική ενοποίηση της Ε.Ε. βρίσκεται ακόμη σε μακρά πορεία. Όμως, γίνονται σοβαρά βήματα προς τη κατεύθυνση αυτή και πάνω απ’ όλα περιορίζονται οι θεσμικές αγκυλώσεις και λειτουργικές αδυναμίες που οδηγούν καθημερινά μέσα από τη δαιδαλώδη γραφειοκρατία σε αδράνεια, σε εθνικές αντιπαλότητες και εσωστρέφεια.

Μερικές από τις σημαντικές αλλαγές αναφέρονται σε θεσμικούς κανόνες και κυρίως σε διαδικασίες λειτουργίας και λήψης αποφάσεων των Οργάνων της Ε.Ε. Συγκεκριμένα:

1. Προεδρεία της Ε.Ε. Καταργείται η σημερινή εκ περιτροπής εξάμηνη Προεδρεία υπό την ηγεσία κράτους — μέλους και στο εξής ο Πρόεδρος τοποθετείται με θητεία 2,5 χρόνων και δυνατότητα ανανέωσης για μία φορά. Επίσης, θεσπίζεται θέση Αντιπροέδρου με τον τίτλο Ύπατος Εκπρόσωπος, που ως «Υπουργός Εξωτερικών» της Ε.Ε. (ονομασία που απέρριψε η Μ. Βρετανία), θα προεδρεύει των Συμβουλίων Γενικών Υποθέσεων και Εξωτερικών Σχέσεων και θα συμμετέχει στις διεθνείς συνεδριάσεις των Υπουργών Εξωτερικών.
   
2. Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (EuropeanParliament): Η Ε.Ε. γίνεται περισσότερο δημοκρατική, αφού οι ευρωβουλευτές της ως εκπρόσωποι του λαού (άμεση εκλογή) συναποφασίζουν για όλα, σχεδόν, τα θέματα όλων των Τομέων της πολιτικής ζωής. Ο Τομέας της Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων που, μέχρι σήμερα, δρούσε σε επίπεδο διακυβερνητικό, περνάει στην «υψηλή» εποπτεία και αρμοδιότητα της Ε.Ε. (της Ευρωβουλής). Εξαίρεση ζήτησαν και πέτυχαν οι χώρες της Μ. Βρετανίας και Ιρλανδίας (ως ιδιαιτερότητες).
   
3. Συμβούλιο (Council): Περιορίζεται ακόμη περισσότερο η εφαρμογή του «κανόνα της Ομοφωνίας» και επεκτείνεται η λήψη απόφασης με «ειδική πλειοψηφία» καλύπτοντας πολλούς τομείς ως και θέματα εσωτερικών υποθέσεων και δικαιοσύνης. Η διατύπωση βέτο (vetto) διατηρείται για θέματα :φορολογίας, υγείας, παιδείας, εξωτερικής πολιτικής και εξωτερικών εμπορικών σχέσεων οπτικοακουστικών. Απλουστεύεται η διαδικασία εθελουσίας αποχώρησης ενός κράτους — μέλους καθώς και αποπομπής του σε περίπτωση που το μέλος δεν τηρεί και σέβεται τους κανόνες δικαίου (κράτος δικαίου).
   
4. Επιτροπή: (Commission). Σήμερα η κάθε χώρα διαθέτει τουλάχιστον έναν ή και δύο Επιτρόπους (ανάλογα με το μέγεθος του πληθυσμού). Με την νέα Μεταρρυθμιστική Συνθήκη ο αριθμός των Επιτρόπων μειώνεται στα 2/3 του αριθμού των κρατών — μελών, (συνεπώς 27x 2/3 = 54:3 ="18)." Η μείωση εφαρμόζεται εκ περιτροπής για όλες τις χώρες «μικρές» ή «μεγάλες», δηλαδή Μάλτα ή Γερμανία. Αυτό σημαίνει πως για κάποια περίοδο οι εννέα (9) από τις είκοσι επτά (27) χώρες δεν θα διαθέτουν Επίτροπο. Έτσι, ανεξάρτητα μεγέθους κράτους-μέλους εφαρμόζεται η «αρχή της ισονομίας».
   
5. Καινοτόμες Πολιτικές Παρεμβάσεις: Η Μεταρρυθμιστική Συνθήκη περιλαμβάνει ξεκάθαρους κανόνες άσκησης πολιτικής, αποκλειστικής αρμοδιότητας της Ε.Ε., που αφορούν: τη νομισματική πολιτική (χώρος ευρωζώνης), τη κοινή εμπορική πολιτική (τελωνειακή ένωση), τη Κοινή Αγροτική Πολιτική, τη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς, τα θέματα ασφάλειας, δημόσιας υγείας, μεταφορών, περιβάλλοντος κλπ.
   
6. Μεταρρυθμιστική Συνθήκη και Χάρτης Ατομικών Δικαιωμάτων. Σημαντική είναι η απόφαση της Διακυβερνητικής της Λισσαβόνας να ενσωματωθεί στη Μεταρρυθμιστική Συνθήκη ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων των Ευρωπαίων Πολιτών. Ο Χάρτης περιλαμβάνει 54 άρθρα, που προσδιορίζουν με λεπτομέρειες και ακρίβεια τα δικαιώματα των πολιτών στους τομείς της ελευθερίας, της ισότητας, της αξιοπρέπειας και της αλληλεγγύης. Η ενσωμάτωση θα γίνει πανηγυρικά στις 12 Δεκεμβρίου στη Λισσαβόνα με Κοινή Διακήρυξη των Προέδρων των τριών θεσμικών οργάνων της Ε.Ε. και συγκεκριμένα της Ευρωβουλής, του Συμβουλίου και της Επιτροπής (Commission). Η ενέργεια αυτή αποδεικνύει την πίστη των Κυβερνήσεων των κρατών — μελών στα δημοκρατικά ιδεώδη και τον σεβασμό στον πολίτη.
   
7. Μεταρρυθμιστική Συνθήκη και Κοινωνική Αλληλεγγύη. Η Ε.Ε. τα τελευταία χρόνια κινείται περισσότερο και βαθύτερα στα προβλήματα του Κοινωνικού Τομέα και ειδικότερα σε ζητήματα που αφορούν τα δικαιώματα και τις συνθήκες ζωής των εργαζομένων. Μέχρι σήμερα, η Ε.Ε. δίνει «οδηγίες» στα κράτη — μέλη πώς να «συμπεριφέρονται» στους εργαζομένους αλλά ουδέποτε τις ενσωμάτωσε στις Συνθήκες ως ξέχωρο κεφάλαιο. Η Μεταρρυθμιστική Συνθήκη καινοτομεί όταν περιέχει κεφάλαιο που αναφέρεται στην «Αλληλεγγύη» και συγκεκριμένα στα δικαιώματα των εργαζομένων που αφορούν στις δίκαιες συνθήκες εργασίας, στην προστασία των νέων στην εργασία, στην απαγόρευση εισόδου στην αγορά εργασίας των παιδιών, στην ενημέρωση και διαβούλευση στα πλαίσια σχέσεων εργαζομένων και επιχείρησης (π.χ. ανάληψη εργασίας ή απόλυσης από την επιχείρηση) κλπ. Ιδιαίτερη αναφορά, επίσης, γίνεται στους κανόνες προστασίας του καταναλωτή. Η δέσμευση της Ε.Ε. να παρεμβαίνει για την τήρηση των κανόνων «αλληλεγγύης» και να προσαρμόζει την πολιτική της με γνώμονα τα συμφέροντα των εργαζομένων, αποτελεί σημαντική πρόοδο στην εφαρμογή «κράτους δικαίου».

Η Μ. Βρετανία για μία φορά ακόμη, ζήτησε και πήρε εξαίρεση από την εφαρμογή, σε κοινοτικό επίπεδο, ενιαίων κανόνων σε ζητήματα που αφορούν τον κοινωνικό τομέα (επικαλούμενη ιδιαιτερότητες). Επίσης, και η Πολωνία μίλησε και πέτυχε εξαίρεση ώστε να μην υποχρεωθεί από την Ε.Ε. να νομιμοποιεί πράξεις που προσβάλλουν το κοινό αίσθημα και τις παραδόσεις τους, όπως στην περίπτωση νομιμοποίησης των γάμων μεταξύ ομοφυλοφίλων.

Συμπερασματικά: Η Ε.Ε. με τη νέα Μεταρρυθμιστική Συνθήκη της Λισσαβόνας επανέρχεται στο δρόμο της «πολιτικής ενοποίησης» κάνοντας βήματα θετικής προόδου. Όμως, πρέπει να ομολογήσουμε, ότι τα βήματα που γίνονται είναι αργά και διστακτικά αν όχι δειλά και με πολλές «υποψίες». Απουσιάζουν οι πρωτοβουλίες για μία δυναμική πολιτική παραμερισμού των εμποδίων που κατακερματίζουν τις δυνάμεις δημιουργίας συνθηκών πολιτικής ενοποίησης, κοινωνικής συνοχής και αλληλεγγύης. Το γεγονός ότι σήμερα η Ε.Ε. αποτελεί παγκοσμίως τη μεγαλύτερη ενιαία αγορά σε εμπόριο και διακίνηση κεφαλαίων, δεν αρκεί για να μας αφήνει ικανοποιημένους. Οι λαοί των κρατών — μελών της Ε.Ε., οι ευρωπαίοι πολίτες, απαιτούν δυναμικές ηγεσίες που θα εγκαταλείψουν την εσωστρέφεια, τις εθνικές αντιπαλότητες, τους αριθμητικούς και μόνο υπολογισμούς, την πολύπλοκη γραφειοκρατία και τη μονοδιάστατη προσέγγιση ιδιαίτερα σε ζητήματα εξωτερικής πολιτικής. Οι πολίτες της Ε.Ε. ζητούν μια δυναμική ηγεσία που με αποφασιστικότητα και αποτελεσματικότητα θα δημιουργεί συνθήκες ενιαίας πολιτικής ταυτότητας και κοινωνικής συνείδησης, με σεβασμό στην πολιτιστική πολυπλοκότητα των λαών που την αποτελούν. Στην κατεύθυνση αυτή η Ελλάδα με την μακραίωνη δημοκρατική και πολιτιστική της συνείδηση και κληρονομιά μπορεί να πρωτοστατήσει, αφού διαθέτει το ιστορικό ανάστημα.